کد مطلب:42006 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:17

گنجینه پرسمان » تاريخ و سيره

احمد بن أبي دوأد كيست؟

او از فارغ التحصيلان مكتب اعتزال بغداد بود و در احياي مذهب اعتزال كوشش فراواني داشت. او بود كه يحيي بن اكثم را با اعتزال آشنا كرد و وي را با مأمون مرتبط ساخت و از اين طريق، اعتزال رشد فراواني كرد. ابن نديم ميگويد: فردي كريمتر و شريفتر و سخي تر از او در آن زمان وجود نداشت. ( ابن نديم، الفهرست، فن اوّل از مقالة پنجم/212)
اگر ابن نديم به ثناگويي او پرداخته، در مقابل، اهل حديث مانند ذهبي او را به بدترين وضع ترجمه كردهاند كه ما از نقل عبارات او خودداري ميكنيم.(ذهبي، ميزان الاعتدال1/97) و در عين حال در كتاب «العبر» او را به صورت معتدلتري ترجمه كرده است و ميگويد: او قاضي القضاة، مردي فصيح و سخنران، شاعر و سخي بود و از سران جهميه و معتزله به شمار ميرفت و او كسي است كه بر امام اهل سنت احمد بن حنبل شوريد و به قتل او فتوا داد و متوكل در سال 237 هـ بر او خشم گرفت و اموال او را كه 16 ميليون درهم بود، مصادره و او را زنداني كرد و سرانجام با بيماري فلج در سال 240 هـ در گذشت. (العبر في خبر من غبر/339)
اگر ذهبي دربارة او تا اين حد بي مهري ميكند، نكتة آن اين است كه او رئيس مذهبش احمد بن حنبل را به محاكمه كشيد و اينك صورت محاكمة او را كه ابن ابي دوأد پيرامون حدوث و قدم قرآن ترتيب داد، در اينجا نقل ميكنيم.
ابن أبي دوأد: آيا چنين نيست كه هرشيئي يا قديم است يا حادث و از اين دو بيرون نيست؟
احمد بن حنبل: چرا چنين است.
ابن أبي دوأد : آيا قرآن چيزي نيست؟
احمد بن حنبل: چرا چيزي است.
ابن أبي دوأد آيا اين درست نيست كه قديمي جز خدا و جود ندارد؟
ابن حنبل: چرا درست است.
ابن أبي دوأد: پس بنابراين، قرآن حادث است چون قديم منحصر به خداست. پس قرآن حادث است.
ابن حنبل: من متكلم نيستم تا با تو مناظره كنم. (الفصول المختارة)
اين يكي از صور مناظرة قاضي با ابن حنبل است و خود ميرساند كه او درمناظره مردي توانا بوده و طرف، بسيار ضعيف و ناتوان بوده است. اين و امثال اين سبب شده است كه حنابله و اشاعره دربارة او بدگويي كنند، تا آنجا كه بغدادي در كتاب خود دربارة وفات او سخني ميگويد كه به افسانه شبيه تر است. (الفرق بين الفرق/174)

---

: استاد محقق جعفر سبحاني
فرهنگ عقائد و مذاهب اسلامي ج 4